ضرورت انطباق و سازگاری نظام برنامه‌ریزی با تغییرات اقلیمی
به گزارش بسیج ، خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها در یکی دو دهه اخیر زندگی انسان را در مناطق مختلف زمین تحت تاثیر قرار داده است. این موضوع از آن رو حائز اهمیت است که آب عنصر اساسی حیات بر روی کره زمین به شمار می‌رود و اساسا در طول تاریخ تمدن‌های بزرگ بشری در کنار رودخانه‌های بزرگ و نزدیکی آب شکل گرفته‌اند.
سرزمین ایران با تنوع اقلیمی شرایط منحصر به فردی دارد ، بیابان‌های مرکزی و جنوبی دامنه‌های رشته کوه‌های البرز و زاگرس و سواحل شمالی کشور مابین رشته کوه البرز و دریای خزر بیانگر این تنوع اقلیمی است. ایرانیان در طول تاریخ با مقوله کم‌آبی بیگانه نبوده‌اند و راه‌های سازگاری با آن را با احداث سازه‌هایی مانند قنات و ساز و کار تقسیم آب فراگرفته و به آن عمل کرده‌اند.
طی دهه‌های اخیر خشکسالی و کمبود بارش‌ها در مقایسه با گذشته شدت و حدت بیشتری داشته است طوری که این تغییرات برای بسیاری از نسل حاضر ملموس است و این روند سال به سال وضعیت حادتری می‌یابد. طی سه سال اخیر استان اردبیل با اشکال و پیامدهای عینی تغییر اقلیم مواجه بوده است ، بروز طوفان در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱، سیل‌های مخرب که خسارت‌های سنگینی به بخش‌های به ویژه بخش کشاورزی وارد کرد و خشکسالی که سال‌هاست زمینه‌ساز مهاجرت و خالی شدن روستاها از سکنه شده از پیامدهای ملموس تغییر اقلیم و خشکسالی در استان اردبیل بوده است.
به گفته مدیرکل هواشناسی استان اردبیل ، از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۲ بهمن ماه سال ۱۴۰۳ میزان بارندگی‌ها در این استان ۴۲ درصد کاهش یافته و از سوی دیگر در همین مدت میانگین دما ۱.۱ درجه سلسیوس افزایش یافته است.
مجید کوهی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار بسیج با اشاره به خشکسالی‌های اخیر در کشور اظهار کرد: خشکسالی‌های ناشی از تغییر اقلیم پدیده جدیدی نیست و سال‌هاست که در مناطق مختلف کره زمین رخ می‌دهد و کشور و استان ما هم از این قاعده مستثنی نیست.
وی افزود: در گذشته سیستم‌های پرفشار حرارتی همراه با هوای سرد منجر به بارش‌ها در منطقه و استان می‌شد ، رطوبت این سامانه‌ها یا از دریای خزر و منطقه سیبری تامین می‌شد و یا سامانه‌های مهاجر از اروپا بارش‌هایی را در استان به همراه داشت.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل با اشاره به کاهش بارش‌های این استان در سال آبی جاری اظهار کرد: امسال سامانه‌های پرفشار از رطوبت خزری تغذیه نشده و همین امر باعث شد پاییز کم‌بارش و سرد را سپری کنیم.
کوهی خاطرنشان کرد: یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین علل وقوع این پدیده تغییر اقلیم و تغییرات الگوهای جوی است به طوری که در برخی مناطق کره زمین سال‌هاست خشکسالی حاکم است و اثرات آن را در آتش سوزی‌های اخیر در سطح دنیا شاهد هستیم.
وی با توضیح ساز و کار تغییر اقلیم و اثرات آن بر کره زمین اظهار کرد: گازهای گلخانه‌ای اطراف زمین را می‌پوشانند ، گرمای خورشید را به دام می‌اندازد و موجب گرم شدن زمین می‌شود.
این کارشناس هواشناسی در عین حال گفت: اثر گلخانه‌ای برای زندگی بر روی زمین حیاتی است چرا که بدون پوششی از گازهای گلخانه‌ای، دما به شدت سرد می‌شود و انسان‌ها نمی‌توانند زنده بمانند. با افزودن گازهای گلخانه‌ای اضافی به اتمسفر، انسان یک اثر گلخانه‌ای تقویت شده ایجاد کرده است.
این کارشناس هواشناسی در ادامه افزایش رخداد پدیده‌های حدی مانند موج گرما و بارش‌های سیل‌آسا، کاهش تعداد روزهای یخبندان، تغییر نوع بارش‌های زمستانه از حالت برف به باران، کاهش دوره سرد سال و افزایش دوره گرم سال را از پیامدهای مشهود تغییر اقلیم ذکر کرد.
وی همچنین با اشاره به تغییرات در رخدادهای جوی مانند تعداد روزهای یخبندان سال ادامه داد: واقعیت این است که اثرات تغییر اقلیم در مناطق کوهستانی مانند استان اردبیل در مقایسه با سایر مناطق ملموس‌تر و مشهودتر است.
کوهی با اشاره به برخی مباحث مطرح شده در فضای مجازی در خصوص دستکاری‌های انسانی در خصوص بارش‌ها و یا کم بارشی‌ها در سطح منطقه اظهار کرد: ادعاهایی که در این زمینه بعضا مطرح می‌شود وجاهت و سندیت علمی ندارد چرا که منابع تغذیه رطوبتی ترکیه قابل مقایسه با ایران نیست.
وی مقایسه بارش‌ها بین ایران و ترکیه را از اساس اشتباه ارزیابی کرد و گفت: معمولا در بارش‌ها دو بادسو و باد پناه رشته کوه را مدنظر قرار می‌دهند. سمت بادسوی کوه بارش‌های بیشتری را جذب می‌کند و سمت باد پناه بارش‌های کمتری دارد و تصاویر دریافتی از ناسا هم موید این امر است.
وی یادآورشد: موضوع دیگری که باید مدنظر قرار داد طوفان حاره‌ای است ، گرمای نهان آزاد شده از طوفان حاره‌ای ۲۷ برابر برق تولیدی جهان است و بنابراین حجم اتفاقات رخ داده در کره زمین به اندازه‌ای نیست که بتوان از دستکاری بشری سخن به میان آورد.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل افزود: در موضوعی مانند بارورسازی ابرها در یک مقیاس بسیار کوچک و با تاثیرگذاری نه چندان زیاد شاهد اثرگذاری نقش انسان هستیم و اساسا بشر این اندازه توان اثرگذاری ندارد.
وی خاطرنشان کرد: به هر حال تغییرات اقلیمی یک واقعیت ملموس و اثرگذار بر زندگی بشری است و باید هم در سطح ملی و هم در سطح استانی با پذیرش واقعیت تغییر اقلیم به سمت سازگاری و تدوین برنامه‌های متناسب با شرایط پیش آمده گام برداریم.
کوهی با بیان اینکه ایران در منطقه خشک جهان واقع شده و خشکسالی در ذات این کشور است، ادامه داد: تاثیرات تغییرات اقلیمی در این منطقه از جهان شدیدتر از سایر مناطق است و علاوه بر این تاثیرات تغییرات اقلیمی در مناطق سردسیر و کوهستانی بسیار مشهودتر از مناطق گرمسیر می‌باشد.
به گفته مدیرکل هواشناسی استان اردبیل ، حتی در وضعیت خوشبینانه و کنترل گازهای گلخانه‌ای انتظار می‌رود که میانگین دمای جهانی تا سال ۲۰۴۰ به میزان حدود ۷.۱ درجه، تا سال ۲۰۶۰ حدود ۲ درجه و تا سال ۲۱۰۰ حدود ۸.۱ درجه افزایش داشته باشد. بنابراین در حال حاضر بشر چاره‌ای جز سازگاری با تغییرات اقلیمی و برنامه‌ریزی در جهت کاهش اثرات این تغییرات ندارد.
مشکلات و چالش‌هایی که استان و کشور در حال حاضر با آن مواجه و دست به گریبان است نباید ما را از توجه به مسائل بسیار مهمی مانند تغییر اقلیم و پیامدهای آن بازدارد. باید با خروج از رویکردهای روتین و غیرکاربردی برای مواجهه با این پدیده آمادگی‌های علمی و عملی لازم را کسب کرد.
نکته امیدوار کننده اینکه در سال‌های اخیر افکار عمومی و نظام برنامه‌ریزی تا حدودی نسبت به این مساله حساس شده و زمینه برای اجرای برنامه‌هایی مانند سازگاری با خشکسالی و تغییر اقلیم به لحاظ اجتماعی تا حدودی فراهم شده است.
