دکتر عزیزالله بیات، ستون استوار تاریخ نگاری ایران

به گزارش خبرگزاری بسیج از همدان، در سپیده‌دمان قرن چهاردهم شمسی، زمانی که ایران هنوز درگیر تحولات سیاسی و اجتماعی بود، در دل شهر نهاوند کودکی دیده به جهان گشود که بعدها نامش با اعتبار، دقت و ژرف‌اندیشی در عرصه تاریخ و جغرافیای ایران گره خورد.

دکتر عزیزالله بیات، استاد نام‌آور دانشگاه شهید بهشتی، نویسنده، پژوهشگر و مورخی بود که ۶۰ سال از عمر پرثمرش را در جستجوی حقیقت‌های تاریخی و آموزش نسل‌های پی‌درپی دانش‌پژوهان صرف کرد؛ مردی که آوازه‌اش به‌واسطه آثار پرشمار، تعهد آموزشی و نگاه نقادانه‌اش میان فرهیختگان و محافل دانشگاهی زبانزد است.

بیات نخستین گام‌های تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش برداشت و با انتقال به ملایر و سپس همدان، پایه‌های دانش‌آموزی خویش را مستحکم ساخت. اخذ دیپلم متوسطه سرآغازی شد برای ورود او به تهران و نشستن بر صندلی دانشسرای عالی. سال ۱۳۲۳، سال فارغ‌التحصیلی وی در مقطع کارشناسی بود، اما عطش او برای دانستن، نه به مدرک و تشریفات رسمی، بلکه به راه تحقیق و آموزش گره خورده بود.

در سال ۱۳۳۲، فعالیت حرفه‌ای دکتر بیات با هجرت به کرمانشاه وارد مرحله‌ای جدید شد؛ شهری که بیست سال از عمر خود را وقف پژوهش و آموزش درباره تاریخ و جغرافیای آن کرد. در این دوران، چندین کتاب مهم، از جمله «آثار باستانی کرمانشاه» و «جغرافیای محلی کرمانشاه» را به رشته تحریر درآورد و جایگاهی رفیع یافته‌های علمی خود را در مطالعات منطقه غرب ایران بنا نهاد.

تمایل او به پژوهش عمیق‌تر و شناخت تطبیقی تاریخ ملل باعث شد با دریافت بورس تحصیلی ویژه کارمندان، عازم فرانسه شود. سال‌ها تلاش و دقت در دانشگاه پل سایاته، سرانجام در سال ۱۳۴۸ به اخذ دکترای تاریخ و جغرافیا انجامید؛ توشه‌ای علمی که با بازگشتش به ایران، به ده‌ها جلد کتاب و مقالات تخصصی بدل شد.

از سال ۱۳۵۰، دکتر بیات به عنوان عضو هیئت علمی و استاد تمام گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی به تربیت دانشجویان پرداخت؛ نسلی از پژوهشگران که بسیاری از آنان امروز خود از اساتید مؤثر دانشگاهی کشور محسوب می‌شوند و ریشه اعتقادی و علمی خود را به منش تربیتی این استاد سرشناس ارجاع می‌دهند.

تدریس دکتر بیات تنها انتقال اطلاعات نبود؛ او با رویکرد علمی، نگاه تطبیقی به تاریخ، تشویق اندیشیدن انتقادی و احترام به منابع، دانشجویان را با روح پژوهشگری و مسئولیت اجتماعی آشنا کرد. آثار او – نزدیک به ۴۰ جلد کتاب و ده‌ها مقاله علمی – امروز نیز در زمره مراجع اصلی دانشگاهی و پژوهشی قرار دارند.

از مهم‌ترین این آثار می‌توان به «تاریخ تطبیقی ایران (از سلسله ماد تا پهلوی) با تمام دنیا»، «تاریخ ایران»، «تاریخ مختصر ایران»، «کلیات جغرافیای طبیعی و تمدنی ایران»، «تاریخ منابع و مأخذ ایران»، «تحریر و تحشیه تاریخ گیتی‌گشای نامی»، «زمینه‌های پیشرفت و پیروزی‌ها و شکست‌های ایران»، و «کلیات گاه‌شماری در جهان» اشاره کرد. 

او توجه ویژه‌ای به آموزش داشت و بخشی از آثارش را به تالیف کتاب‌های درسی تاریخ و جغرافیا برای دانشسراها و دبیرستان‌ها اختصاص داد تا نسل جدید، بنیان‌های علمی‌شان را با منابعی متقن و مستند پی‌ریزی کنند.

دکتر بیات با نگاهی فراتر از حفظ و نقل صرف وقایع، همواره دانشجویان و همکاران خود را به تحلیل انتقادی، بررسی تطبیقی و ارزیابی همه‌جانبه رویدادهای تاریخی فرا می‌خواند. دیدگاه‌های علمی وی بستر گفت‌وگو و هم‌اندیشی میان اساتید و صاحب‌نظران را فراهم کرد و نسل تازه‌ نخبگان تاریخ‌پژوه ایرانی را پرورش داد.

او در طول این سال‌ها با بسیاری از چهره‌های شاخص علم تاریخ و جغرافیای ایران همکاری‌هایی نزدیک داشت و خود نیز واسطه ارتباط میان دو نسل از دانشگاهیان کشور بود. حضورش در جمع اساتید دانشگاه شهید بهشتی، شور و انگیزه‌ای متفاوت به فضای علمی این دانشگاه می‌بخشید. 

دکتر بیات به داشتن انسانیت، تواضع و فروتنی هم معروف بود؛ ویژگی‌هایی که موجب شد اکثر دانشجویان و پژوهشگران با احترام و علاقه نام و خاطره او را زنده نگاه دارند. 

سرانجام دکتر عزیزالله بیات پس از یک دوره بیماری، روز پنج‌شنبه چهاردهم مهر ۱۳۹۰ در بیمارستان شهدای تجریش و در سن ۹۱ سالگی درگذشت. با رفتن او، جامعه علمی کشور نه‌تنها یک پژوهشگر و نویسنده برجسته را از دست داد، بلکه فضیلت پژوهشِ مسئولانه، دقت بی‌حد و دانش وسیع در تدریس و نگارش را به فقدان نشاند؛ اما میراث علمی، اخلاقی و معنوی این استاد جاودانه، همچنان الهام‌بخش اساتید، دانشجویان و تمامی علاقمندان تاریخ خواهد ماند.

نام و یاد دکتر عزیزالله بیات همچنان در متن کتاب‌های علمی، حلقه‌های دانشگاهی و حافظه‌ جمعی ایران زنده و جاری است.

انتهای پیام/