از فردگرایی در مدرنیته تا جمع‌گرایی در اسلام/ پیامد کاهش مسئولیت‌پذیری، شکاف بین دولت و ملت است

به گزارش خبرگزاری بسیج خراسان رضوی از مشهد مقدس، جواد استادی، محقق و پژوهشگر اجتماعی و فعال رسانه در کرسی آزاداندیشی با موضوع پیامدهای عدم مسئولیت‌پذیری اجتماعی که در سالن شهید چمران دانشگاه بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام برگزار شد، اظهار کرد: هنگامی که از مفاهیمی مانند مسئولیت‌پذیری اجتماعی صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که این یک مفهوم در حوزه علوم اجتماعی است و سپس نسبت آن را با مفاهیم دیگری مانند سرمایه اجتماعی بسنجیم.

وی افزود: مشارکت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی درواقع دو مفهوم مستقل اما بسیار به یکدیگر نزدیک‌اند. مسئولیت‌پذیری اجتماعی یک مفهوم درونی است؛ اما مشارکت اجتماعی یک مفهوم کاملاً بیرونی و کنشی است که دیده می‌شود. مسئولیت‌پذیری اجتماعی زمینه مشارکت اجتماعی است. علما و دانشمندان حوزه علوم اجتماعی در این باره بحث می‌کنند.

استادی تصریح کرد: درباره هر مفهوم و پدیده‌ای که می‌خواهید صحبت کنید، باید حتماً یک نگاه دانش‌محور و علمی به آن داشته باشید. از فضای دانشگاهی نیز همین انتظار می‌رود. یکی از معضلات بزرگ ما در کشور این است که با مفاهیم به شکل علمی و دانشی برخورد نمی‌کنیم و نگاه علمی به پدیده‌های مختلف نداریم.

وی با اشاره به لزوم بررسی مسئولیت‌پذیری از منظر علمی ذکر کرد: در کره جنوبی مردم پول می‌دهند تا دو روز در هفته زباله‌هایشان را در یک بسته‌های ویژه قرار دهند و جابه‌جا کنند. این موضوع در شورای شهر مشهد مصوب شد اما نمی‌توانند اجرایی کنند، چون شورای شهر در روند زیست عادی مردم مداخله می‌کند و این یک نگاه دانشی است. این موضوع اثرات اجتماعی پسینی می‌گذارد که قبل از تصویب و اجرای قانون باید پیش‌بینی کنید که چه اتفاقاتی میفتد و در تدوین قانون برنامه‌ریزی کنید که چطور تبعات آن را کاهش دهید.

این محقق با بیان اینکه باید فهم دقیقی از مفاهیم داشته باشیم، ادامه داد: هنگامی که درباره مفاهیمی صحبت می‌شود، اگر هر فرد از منظر و ذهنیت خود صحبت کند، کار به نتیجه نمی‌رسد. یک اجماع، ذهنیت خام اولیه و مشترک درباره آن مفاهیم وجود ندارد و به نتیجه نمی‌رسد. دلیل آن نداشتن تعریف عملیاتی است. تعریف عملیاتی به معنای اجماع در تعریف یک مفهوم فرهنگی است که بر اساس آن فعالیت می‌کنیم.

وی با تأکید بر شناخت مفهوم جامعه، اذعان کرد: باید جامعه را بشناسم؛ جامعه بسیار بزرگ‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم. هنگامی که ما خودمان را یک جامعه تصور می‌کنیم، عملکرد تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری و غیره بر اساس خودمان شکل می‌گیرد. اگر درباره یک مفهوم اجتماعی صحبت می‌کنیم باید جامعه را متکثر و بزرگ در نظر بگیریم.

چرا مسئولیت‌پذیری اجتماعی در کشور دچار ضعف شده است؟

استادی توضیح داد: مسئولیت‌پذیری اجتماعی را باید تبیین کنیم. مسئولیت فردی نیز مهم است و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم. ضعف بزرگ مسئولیت‌پذیری اجتماعی، حاصل مدرنیته است. مدرنیته باعث فردگرایی می‌شود. مهم‌ترین ویژگی مدرنیته فردگرایی است که با روح اسلام در تناقض است. اسلام یک دین جمعی است و به جمع‌گرایی توجه می‌کند. مدرنیته تلفن همراه را آورده؛ اما این تلفن همراه تنهایی و فردگرایی را برای ما به ارمغان آورده است. مدرنیته آدم‌ها را تنهاتر و فردیت را تقویت می‌کند. مصرف‌زدگی نیز ضد مسئولیت اجتماعی است.

وی عنوان کرد: نسل جوان شاید روش مسئولیت‌پذیری را یاد ندارد، اما روحیه مسئولیت‌پذیری در او وجود دارد. به دلیل ناکارآمدی نظام‌هایی که ایجاد کردیم، تربیت شهروندی وجود ندارد. متأسفانه اکنون برخی از استادان و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها مسئولیت‌پذیر نیستند.

پیامد کاهش مسئولیت‌پذیری، شکاف بین دولت و ملت است

این پژوهشگر اجتماعی مطرح کرد: در یک جامعه هنگامی که مردم به نهادهای تصمیم‌گیر اعتماد ندارند، برای اقدام و انجام یک کنش احساس مسئولیت نمی‌کنند. بی‌اعتمادی یکی از دلایلی است که باید حل شود. مسئولیت‌پذیری نسبت به پیامدهای اجتماعی در جامعه وجود ندارد. هنگامی که شما مسئولیت‌پذیری اجتماعی نداشته باشید، در برابر آسیب‌های رخ‌داده در جامعه بی‌تفاوت می‌شوید.

وی اضافه کرد: اعتیاد، فساد و خشونت زمانی افزایش پیدا می‌کند که جامعه مسئولیت‌پذیر نیست. جامعه پس از بی‌تفاوتی، منزوی می‌شود. این موضوع بین دولت و ملت شکاف ایجاد می‌کند. پیامد کاهش مسئولیت‌پذیری، شکاف بین دولت و ملت است؛ زیرا ملت مشارکت داوطلبانه نمی‌کند و دولت نمی‌تواند به‌تنهایی و بدون مشارکت مردم جامعه را اداره نماید.

تأثیر رسانه‌های خارجی در کاهش مسئولیت‌پذیری اجتماعی

استادی اعلام کرد: رسانه‌های خارجی بی‌اعتمادی در میان مردم ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند ما به نهادهای خود بی‌اعتماد شویم. هنگامی که این بی‌اعتمادی اتفاق بیفتد، مسئولیت‌پذیری کاهش پیدا می‌کند. رسانه‌های معاند و بیگانه زندگی فردمحور، منفعت‌طلب و دور از مشارکت را رواج می‌دهند و متأسفانه این رسانه‌ها بر قالب‌ها مسلط‌اند.

وی خاطرنشان کرد: به‌عنوان‌مثال در حدود ۲۰ سال گذشته، رسانه بی‌بی‌سی یک دروغ را در لایه‌های مختلف قرار و به خورد مخاطب می‌داد؛ چون در آن زمان جامعه حساس بود. اکنون این رسانه به‌صورت علنی دروغ می‌گوید؛ زیرا سواد رسانه بسیار کاهش پیدا کرده و در کمترین حد است.

 خبر/ محدثه رأفتی خداپرست